Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja
bpa. Pierwotnie wzmiankowany
1326 i ok.1470, drewniany. Obecny wzniesiony zapewne 4 ćw. w. XVII – pocz. w.
XVIII, ukończony przed 1712 staraniem proboszcza Andrzeja Szychowskiego.
Konsekrowany 1726. Odnawiany gruntownie koniec w. XVIII i w. XIX.
Także rok
1854 oraz 1936 i 1954-6. Długość kościoła 36 m. szerokość 14 i wysokość 36 m.
Barokowy. Orientowany – skierowany przodem ku wschodowi.
Murowany z
kamienia, częściowo z cegły, tynkowany. Nawa trójprzęsłowa, prezbiterium węższe,
krótkie, jednoprzęsłowe zamknięte półkoliście. Przy prezbiterium od północy
zakrystia z korytarzem, zapewne wiek XIX. Przy ścianie północnej kwadratowa
Kaplica Zwiastowania NMP z w. XVII, od zachodu kruchta z roku 1804, podobnie od
południa, kruchta wbudowana między szkarpy. Grubość ścian kościoła wynosi 125
cm. kruchty ok.100 i zakrystii 85 – 70.Sklepienie kolebkowe z lunetami.
Dekoracja stiukowa z pocz. w. XVIII; na sklepieniach ramowa z profilowanymi
wałkami oraz motywami dużych dwugłowych orłów, drzewek i wici ( w nawie),
festonów i puttów (w prezbiterium), na łuku tęczy orły jednogłowe i psy; na
fryzie belkowania wić roślinna. Trzy portale z tegoż okresu o arkadowych
otworach ujętych w obramienia pilastrowe z trójkątnymi przyczółkami,
zwieńczonymi szyszkami.
Okna zamknięte półkoliście, rozglifione.
Kaplica z kryptą grobową,
nakryta kopułą na pendatywach, łuki ścian tarczowych i podstawa kopuły
ogzymsowane, w pendatywach kartusze z herbami: Prus I Stradomskich (właścicieli
Nakła w. XVII), Leliwa, Drużyna, Gryf.
Zewnątrz ściany kościoła
rozczłonkowane toskańskimi pilastrami, zakrytymi oprócz głowic późniejszymi
wydatnymi szkarpami. Profilowane, przełamujące się belkowanie ze stiukową
dekoracją na fryzie. Okna w obramieniach z impostami i kluczami zdobionymi
rautami. Na stronie wschodniej, między szkarpami kapliczka ogrójcowa, z arkadową
wnęką ujętą w pilastry, zwieńczona późnobarokowym szczytem.
Ołtarz główny, barokowy z XVII w. dwukondygnacyjny z krucyfiksem w polu głównym i rzeźbami św. Piotra i Pawła po bokach oraz Boga Ojca i aniołów w zwieńczeniu. Ołtarze boczne i w Kaplicy również barokowe. Ołtarz po lewej stronie z obrazem przemalowanym św. Antoniego z Dzieciątkiem i po prawej stronie z obrazem Matki Boskiej Bolesnej. W Kaplicy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Ambona barokowa z płaskorzeźbami Salwatora Mundi i czterech ewangelistów na korpusie, baldachim z ażurową latarnią.
Chór muzyczny drewniany, nadwieszony, z trójbocznie wybrzuszonym parapetem rozczłonkowanym płycinami. Chrzcielnica marmurowa, puklowana z 1 połowy w. XVIII.
Parafia w Nakle ( w dokumentach: Nakyel, Nakiel) wzmiankowana jako powstała w 1217 roku, natomiast w 1325 roku Nakło wspomniane jako wieś parafialna należąca do dekanatu irządzkiego. W roku 1595 istniała już szkoła.
Nie ustalona jest data lokacji miasta, ale nastąpiła ona prawdopodobnie za panowania króla Augusta III w 1752 roku, odtąd odbywały się targi w każdy czwartek i zmieniono nazwę z „Nakiel" na „Nakło". Trudno określić kto był założycielem miasta. W roku 1787 było 495 mieszkańców, 82 domy, w tym 2 dwory, 4 karczmy, 2 młyny, 4 browary, 60 domów miejskich i 11 plebańskich.
Szpital wymieniany jest w 1790
r. Historia wzmiankuje przyczynę upadku miasta, które w XIX w. jest już wsią, a
mianowicie zmianę szlaku komunikacyjnego. W środku wsi był też kiedyś dom
zajezdny, w którym znajdowało się kilka pomieszczeń: pokoje noclegowe, lokal na
karczmę, mieszkanie dla obsługi, stajnie dla koni i pomieszczenia na pojazdy.
Dom zajezdny wybudował hr. Zbijewski.
Zabytki Nakła:
1.Pałac wzniesiony przez hr. Bystrzanowskiego około 1770 – 80 r. przebudowany w 2 pol.. XIX w. przez hr. Zbijewskiego ( głównie dekoracja wnętrz) barokowo – klasycystyczny z herbami Bystrzanowskich i Młodzianowskich.
2.Park geometryczny z XVIII
wieku prostokątny ujęty poczwórnymi
szpalerami starych lip i
grabów.
3.Kościół wyżej opisany, którego lokalizacja przypomina układ zabudowy miejskiej Nakła – rynku, wówczas kościół był zlokalizowany w północno – zachodnim narożu rynku.
4.Dzwonnica z 1 połowy XIX wieku.
5.Dom przy kościele (obecnie
szkoła) wybudowany w 1795 roku przez
Kan. Marcina Hadziewicza, zwany
szpitalem, bowiem pełnił kiedyś taką
funkcję.
6.Kapliczki i figury
przydrożne:
a. rzeźba kamienna św. Tekli ( przy wjeździe do
Nakła od strony Lelowa)
b. rzeźba św. Jana Nepomucena (
przy pierwotnej drodze do Zawadki)
c. rzeźba św. Jana
Nepomucena za wysokim cokole ( droga do Szczekocin)
d.
obraz św. Anny ( droga do Przyłęka)
Figury, kapliczki były wotami
wdzięczności Bogu za zakończenie epidemii cholery.
e.
rzeźba św. Floriana z 1 połowy XIX w. ( figura przypomina postać Napoleona,
ponieważ jak głosi legenda, pierwotnie była wzniesiona ku jego czci i później
przekształcona w figurę św. Floriana)
7.Kapliczka murowana na cmentarzu z XIX wieku. W tyle kaplicy katakumby.
8.Pierwsza cegielnia produkowała cegły już w połowie XVIII wieku, założona przez hr. Kajetana Bystrzanowskiego. Była czynna do roku 1977.
9.Dom schronienia – był usytuowany przy murze cmentarnym, przeznaczony dla bezdomnych. Fundusze na ten dom zgromadził hr. Józef Bystrzanowski i testamentalnie przekazał hr. Michałowi Zbijewskiemu, ponieważ ten nie spieszył się z wykonaniem woli hr. Bystrzanowskiego, Ks. Wincenty Olewiński wymógł budowę tegoż domu, w którym zamieszkało 12 osób. Budynek spłonął 15 sierpnia 1953 roku.
10.Budynek szkoły podstawowej wybudowano w 1912 roku. Były w nim dwie sale lekcyjne i mieszkania dla nauczycieli.
O tym, że Nakło było parafią już w 1217 roku może świadczyć pochodząca z tego roku wzmianka w dokumentach sulejowskich o niejakim „Szczepanie z Nakła – kleryku” Bezpośrednim dowodem na istnienie w Nakle parafii jest rejestr świętopietrza z 1325 roku.
Historycy dostrzegając zależność między rozległością terytorialną parafii polskich a czasem ich powstania zaliczają Nakło do tych najstarszych sięgających korzeniami początków chrześcijaństwa na naszych ziemiach.
Byłaby więc parafia Nakło jednym z owych centrów życia chrześcijańskiego na ziemiach polskich z których z czasem oddzielały się młodsze – nowe parafie.
Tak też z osad, które pierwotnie tworzyły parafie Nakło: Turzyn „zasilił” nową parafię Lelów, Starzyny i Wólka Starzyńska a później Szyszki i Łąkietka przeszły do parafii Przyłęk Szlachecki zaś Wąsosz i Aleksandrów weszły w skład parafii Koniecpol.
Również obecnie parafianie nakielscy to nie tylko mieszkańcy Nakła, ale również obywatele Tęgoborza, Siedlisk, Witowa oraz młodszych Gródka, Małachowa, Gustawowa i Paulinowa.
Jest nas tu łącznie około 2000 osób. Jeszcze jednak niespełna 80 lat temu było nas parafian nakielskich dwa razy więcej – około 4000 osób.
Po II wojnie światowej rozpoczęło się stopniowe wyludnianie parafii. Jednak ostatnie dziesięciolecie można by już nazwać prawdziwą tragedią – wymieraniem parafii. Obecnie w ciągu roku jest dwa razy więcej pogrzebów jak chrztów nowo narodzonych dzieci.
Kim są i kim byli parafianie nakielscy ?
Oddanie z dawien dawna parafii pod opiekę św. Mikołaja – patrona kupców i wędrowców zdaje się świadczyć o jej kupieckim charakterze. I rzeczywiście kościół nasz leżał przecież obok prastarego „złotego szlaku” kupieckiego wiodącego z Krakowa do Wrocławia i dalej.
Były tu więc cztery karczmy (również plebańska) cztery browary, dom zajezdny, rzeźnia, wędzarnia, sklep, dwa młyny, tartak, cegielnia. W połowie XVIII wieku Nakło stało się miastem z prawem do jarmarku a parafianie wystawieni na próbę swojej tolerancji religijnej wobec innej grupy religijnej jaką stanowiło kilkudziesięciu Żydów.
Utrata znaczenia szlaku handlowego stała się początkiem końca kupieckiego, rzemieślniczego charakteru parafii. Co ciekawe znalazło to nawet odzwierciedlenie w odpustach parafialnych. Przez cały wiek XIX a nawet początek XX duszpasterze próbują zepchnąć św. Mikołaja do roli drugorzędnego patrona parafii dowodząc niesłusznie, że parafia jest pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Żywym świadectwem dawnej świetności parafii jest ten, może mały, ale jakże piękny budynek kościoła. Ukończony w 1712 roku. Dobudowany do starszej od niego kwadratowej kaplicy z okrągłą kopułą. Dziś zwana jest kaplicą Matki Bożej, od starożytnego obrazu w niej przechowywanego, kiedyś jednak była kaplica miejscem adoracji umieszczonych w poprzednim ołtarzu relikwii Drzewa Krzyża Świętego. Niestety nie wiadomo co się z nimi później stało.
Już w 1595 roku przy parafii działała szkoła przykościelna w której nauczano prawd wiary.
Od równie starożytnych czasów był tu też szpital przykościelny dający schronienie najuboższym. Ostatni wybudowany z funduszy dworskich w 1855 roku zachował się do dzisiaj jako budynek szkolny.
Prawdziwym bogactwem parafii były zawsze tworzące się przy niej grupy. Warto tu wspomnieć o założonym w 1732 roku Bractwie Różańcowym, Apostolstwie Modlitwy, Tercjarzach, chórze parafialnym. W roku 1948 w parafii działało aż 51 Kół Żywego Różańca.
Warto na koniec przypomnieć, że w 1925 roku w czasie podobnej jak dziś wizytacji biskupowi Augustynowi Łosińskiemu towarzyszył i uroczystą sumę odprawił późniejszy błogosławiony z grona 40 męczenników, ksiądz Józef Pawłowski.
